Handvatten bronnenonderzoek

Bronnenonderzoek, het lijkt op het eerste zich gemakkelijk, maar eens je eraan begint blijkt het toch moeilijker dan gedacht. Met deze handvatten bieden we je een houvast in je zoektocht naar betrouwbare bronnen die goed aansluiten bij jouw onderwerp. 

Heb je na het doornemen van deze handvatten nog nood aan ondersteuning? Maak dan een afspraak met één van onze informatiespecialisten in het leercentrum van jouw campus. 

De leercentra maakten ook een uitgebreid Toledo leerpad rond bronnenonderzoek dat studenten stap voor stap aanleert om grondig en transparant aan bronnenonderzoek te doen.  

Aan bronnenonderzoek doen is een leerproces, en dit leerproces start je door te beseffen dat je nood hebt aan informatie. Dit is vergelijkbaar met het realiseren dat je honger hebt voordat je gaat eten. Zonder het herkennen van deze behoefte, zou je niet weten dat je moet beginnen met leren of zoeken naar kennis.

Zodra je doorhebt dat je op zoek moet gaan naar informatie, kan je gericht gaan zoeken naar informatie en middelen om aan deze behoefte te voldoen. Dat kan aan de hand van dit stappenplan. Met elke nieuwe bron breidt je je kennis over je onderwerp uit. Je leert je onderwerp door en door kennen. Door die kennis pas je je onderzoeksvraag en je zoekacties keer op keer aan, stel je die bij, tot je zeker weet dat deze zo toegespitst mogelijk is. 

Er bestaan verschillende programma's die je zoektocht naar bronnen een stuk eenvoudiger en sneller zullen maken. Zeg nu zelf, dat klinkt toch als muziek in de oren? 

Zet volgende tools alvast op je computer:

• Een referentiemanager: een tool die al jouw bronnen bewaart en de gegevens ervan inleest. In Word maakt hij in één klik jouw volledige bronvermelding! 
• Lean Library: een tool die je bij het zoeken naar bronnen meteen laat weten of de full-text van je bron via een UCLL-abonnement (of open acces) beschikbaar is. De tool brengt je met één klik naar het volledige artikel. 

Om zo relevant mogelijke bronnen te krijgen die je meer informatie geven over je onderwerp is het noodzakelijk om je onderzoeksvraag op punt te stellen. Deze moet gericht, helder en meetbaar zijn.

Hiervoor kan een chatbot zoals Copilot heel handig zijn. Vraag naar onderzoeksvragen rond je onderwerp om geïnspireerd te raken of stel je voorlopige onderzoeksvraag al eens en kijk welk antwoord je krijgt. Je kan ook vragen om je onderzoeksvraag gericht en meetbaar te maken. 
Is je onderzoeksvraag te breed of te vaag, dan krijg je bij het zoeken naar bronnen zoveel informatie dat er geen beginnen aan is. Andersom geldt ook: is je onderzoeksvraag te nauw of te gedetailleerd, dan zal je amper bronnen vinden. 

Naar mate je je onderwerp beter leert kennen pas je best je onderzoeksvraag (eventueel met behulp van een chatbot) steeds opnieuw aan. Zo kom je uiteindelijk tot een accurate onderzoeksvraag, met eventueel enkele deelvragen. 

Er bestaan veel verschillende soorten bronnen. Welke soort bron je nodig hebt is afhankelijk van je onderwerp en van in welke fase van je onderzoek je zit.

Hier zijn enkele algemene tips die je bij het zoeken naar bronnen best in je achterhoofd houdt:

De UCLL voorziet betrouwbare en wetenschappelijke informatie aan studenten en docenten via de leercentra op de campussen. Vergeet zeker niet om ook dit aanbod in je zoektocht op te nemen. Daarnaast kunnen de informatiespecialisten van de leercentra je helpen in jouw bronnenonderzoek. Wend je hiervoor tot de balie.

Google is eenvoudig, maar houd volgende dingen zeker in het achterhoofd:

• Iedereen kan op internet zetten wat hij/wil (zoals bv. op wikipedia).
• Google is een verdienmodel. Betaalde websites komen vaak vanboven te staan. Dit wil niet zeggen dat de informatie die erop staat altijd klopt, in tegendeel, ook al ziet het er zeer betrouwbaar uit. Je kan het vergelijken met reclame op tv: bedoeld om jou van iets te overtuigen.
• Jouw zoekgeschiedenis bepaalt welke resultaten getoond worden. Zo kom je in een filterbubbel. 
• Wetenschappelijke informatie is (vaak) niet gratis. Vanuit de ucll-leercentra betalen wij abonnementen voor databanken die wetenschappelijke informatie bevatten.

Ook generatieve AI tool ChatGPT is erg verleidelijk. We raden het gebruik echter af voor bronnenonderzoek omdat de informatie die je ervan krijgt foutief en gekleurd kan zijn Daarnaast verwijst ChatGPT nooit naar bronnen, tenzij je dit expliciet  vraagt. 
GenAI tool Perplexity en Keenious raden we wel aan: deze tools zijn specifiek gemaakt voor bronnenonderzoek en verwijzen je door naar wetenschappelijke en betrouwbare bronnen.

Aan het begin van je onderzoek moet je je onderwerp nog leren kennen. Zoek informatie over de verschillende subonderwerpen van je onderzoek. Probeer je kennis zoveel mogelijk te verbreden: leer auteurs, standaardwerken, invalshoeken,... kennen. Je zal merken dat je door deze inzichten steeds beter weet in welke richting je verder moet zoeken.

Handige bronnen hiervoor zijn: (hand)boeken, kranten en tijdschriften, chatbots (AI) en websites. 

Je vindt deze op volgende platformen:

• Limo: hier vind je de bibliotheekcatalogus van schoolbibliotheken in Vlaanderen, e-books, artikels, tijdschriften en nog veel meer.
• GenAi tools zoals CoPilot: deze tool kan je snel informatie geven over je onderwerp en geeft je de bronnen waarop deze informatie gebaseerd is. Je kan op CoPilot gratis inloggen met je uccl-emailadres. 
  ChatGPT kan je ook gebruiken, maar enkel de betalende versie verwijst ook naar bronnen. Gebruik je toch de gratis versie? Zoek dan zelf naar de bronnen die de info die ChatGPT je geeft staven (tip: je kan ChatGPT vragen om zijn bronnen te geven). 
• Google: Let wel op de puntjes die we hierboven al schreven.
• Op Belgapress vind je Vlaamse kranten en tijdschriften.

Na een tijdje heb je voldoende inzicht in je onderwerp en weet je welke richting je met je onderzoek uit wil. Dan heb je meer wetenschappelijke en specifieke bronnen nodig om je op te baseren. Deze geven je onderzoek meer betrouwbaarheid en helpen je je onderwerp tot in de diepte uit te spitten. 

Handige bronnen hiervoor zijn: wetenschappelijke artikels en tijdschriften, wetteksten, onderzoekspapers,...

Je vindt deze op volgende platformen:

• Limo: hier kan je uitgebreid zoeken naar artikels en tijdschriften. Gebruik je filters om je zoekactie accurater te maken.
• Databanken: dit zijn (meestal betalende) websites met wetenschappelijke tijdschriften. Vanuit de UCLL heb je toegang tot een heel aantal hoogstaande databanken. Bekijk hier een lijst. 
• Google Scholar: een zoekmachine om wetenschappelijke informatie te vinden. In de resultatenlijst vind je links naar gratis of betalende artikels. Gebruik Lean Library, die zal je laten weten of je vanuit de UCLL toegang hebt tot een (betalend) artikel.
• Perplexity: een generatieve AI tool die op basis van jouw onderzoeksvraag betrouwbare wetenschappelijke bronnen opzoekt. Gebruik dit in combinatie met Lean Library.
• Keenious: in deze tool kan je een stuk tekst ingeven (pdf, url of eigen geschreven tekst). De tool zal op zoek gaan naar wetenschappelijke literatuur die aansluit bij de tekst die je hebt opgeladen. Gebruik dit in combinatie met Lean Library.

Een sleutelwoord is een woord of een groep van woorden die de belangrijkste ideeën of concepten in een tekst of onderzoeksvraag vertegenwoordigen. Sleutelwoorden helpen bij het identificeren van de belangrijkste punten in een tekst en zijn nuttig bij het samenvatten van de inhoud. Bij het formuleren van een onderzoeksvraag is het belangrijk om de sleutelwoorden te identificeren om de focus van het onderzoek te bepalen. 

De sleutelwoorden vormen de basis van je zoektermen. Zoektermen kunnen gelijk zijn aan je sleutelwoorden, maar denk zeker ook aan synoniemen, vertalingen, afkortingen en enkel- en meervoudsvormen. 

Combineer daarna je zoektermen met elkaar tot een zoekstring. Hiervoor gebruiken we 'Booleaanse operatoren'. 
AND: om twee zoektermen met elkaar te combineren. De twee zoektermen komen allebei voor in je zoekresultaat.
OR: om synoniemen, vertalingen,... met elkaar te combineren. Ofwel komt de een, ofwel komt de andere zoekterm voor in je zoekresultaat.
NOT: om zoektermen uit te sluiten.

Om termen samen te houden gebruiken we, net zoals in de wiskunde, haakjes. Elk sleutelwoord en hun afgeleiden plaats je tussen haakjes met OR ertussen. 

Deze zoekstring gebruik je om te zoeken in Limo of in databanken. 
Daarna kan je je resultaten filteren om de resultaten eruit te halen die aan jouw criteria voldoen. 

Eens je bronnen gevonden hebt, is het belangrijk om deze bronnen te analyseren en te beoordelen.

Neem je bron in eerste instantie vluchtig door om een idee te krijgen van de inhoud: lees het abstract of de korte inhoud, de achterflap, de inhoudsopgave, de conclusie, vraag een chatbot om een vertaling of samenvatting te maken,...
Beslis of de inhoud van de bron nuttig is voor je onderzoeksonderwerp. 
Zo ja, dan is het belangrijk om je bron de beoordelen op betrouwbaarheid. Een bron kan heel betrouwbaar lijken, maar is het daarom niet persé. 

Stel je volgende vragen aan de hand van de CRAP-test:

• Currency: Is de bron actueel? 
• Reliability: Is er een goede bronvermelding? Wordt de bron ook in andere bronnen vermeld?
• Authority: Is de auteur actief/deskundig in het vakgebied? 
• Purpose: Bevat de bron feiten of meningen? Is de informatie gekleurd? Voor welke doelgroep is de bron?

Probeer de betrouwbaarheid te kaderen binnen je onderzoeksvraag. Als je schrijft over Social Media kunnen blogposts interessant zijn, maar slecht scoren op de CRAP-test.

Het beoordelen van de betrouwbaarheid van een document kan worden vergemakkelijkt door rekening te houden met referenties, recensies, impactfactor en het feit of het document peer-reviewed is. Ook een chatbot kan je helpen met de analyse van je bron. Vraag bv om de feiten en de meningen de identificeren of om een inschatting te maken van de bias in het artikel. 

Onderzoeken is een cyclus. 

Met de informatie uit je bronnen krijg je nieuwe inzichten en leer je bij. Soms kom je erachter dat er over je onderwerp nog maar weinig te vinden is, of misschien zelfs net immens veel. Pas met deze nieuwe informatie je onderzoeksvraag en je zoekvraag opnieuw aan. Zoek breder of net nauwer. Zo krijg je weer nieuwe bronnen en breidt je inzicht steeds meer uit. Uiteindelijk kom je tot een laatste, heldere onderzoeksvraag die gebaseerd is op alle informatie die je in je hebt opgenomen. Over alle elementen in je onderzoeksvraag schrijf je een theoretische achtergrond in je paper. Hierbij verwijs je altijd naar de bronnen die je gebruikt hebt om je tekst te schrijven.

Wanneer je een paper schrijft over je onderzoek is het zeer belangrijk dat je een correcte bronvermelding maakt. Mensen die jouw paper in de toekomst lezen moeten de informatie die jij geschreven hebt kunnen opzoeken in de oorspronkelijke bronnen. Het laat ook zien dat de informatie die je geeft betrouwbaar is. 

Gebruik je referentiemanager (Zotero of Mendely) om je bronnen te beheren en om heel gemakkelijk en snel een correcte bibliografie te maken. Dat spaart je veel tijd en moeite uit.